Ο καθηγητής Βιοηθικής Πίτερ Σίνγκερ, ο οποίος για τις απόψεις του έχει βρεθεί πολλές φορές στο στόχαστρο των πιο συντηρητικών και αντιδραστικών δυνάμεων, εκπροσωπεί το ρεύμα ιδεών που έχει ονομαστεί «αποτελεσματικός (τελεσφόρος) αλτρουισμός» (effective altruism). Με τη μαχητική αρθρογραφία του έχει αποδομήσει τις απόψεις Τραμπ για τη Συμφωνία του Παρισιού και παρεμβαίνει συχνά σε θέματα που έχουν να κάνουν με τα ηθικά διλήμματα της εποχής μας.
• Εχετε εισαγάγει τον όρο «ρατσισμός του είδους» (speciesism) στη συζήτηση για τη σχέση μεταξύ του ανθρώπου και των υπόλοιπων ειδών. Μπορείτε να μας τον εξηγήσετε και να μας πείτε από πού προέρχεται;
Ο «ρατσισμός του είδους» είναι ανάλογος με τον ρατσισμό και τον σεξισμό. Ολα αυτά αποτελούν αδικαιολόγητες προκαταλήψεις ενάντια στο να δείξουμε το ίδιο ενδιαφέρον στα δικαιώματα εκείνων οι οποίοι, κατά κάποιον τρόπο, είναι ξένοι ως προς τον δικό μας κύκλο.
Στην περίπτωση του ρατσισμού, τα μέλη μιας κυρίαρχης φυλετικής ομάδας θεωρούν τον εαυτό τους ανώτερο από τις υπόλοιπες φυλές (ράτσες) και παίρνουν το δικαίωμα να αγνοούν ή να καταπατούν τα συμφέροντα των μελών άλλων φυλών ή ακόμα, σε ορισμένες περιπτώσεις, να τις υποδουλώνουν και να τις εκμεταλλεύονται.
Ετσι και στην περίπτωση του «ρατσισμού του είδους», τα μέλη του κυρίαρχου είδους –του Homo Sapiens– θεωρούν ότι έχουν υψηλότερη ηθική θέση από τα μέλη άλλων ειδών και, άρα, δικαιούνται να καταπατούν τα συμφέροντα αυτών των ειδών ή ακόμα να τα υποδουλώνουν και να τα σκοτώνουν για ευχαρίστηση ή ψυχαγωγία.
• Πόσο υπεύθυνη είναι η στρεβλή ανάγνωση των ιδεών του Διαφωτισμού σχετικά με την κυριαρχία του ανθρώπου επί της φύσης για τη συμπεριφορά μας απέναντι στα μη ανθρώπινα ζώα;
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τον Διαφωτισμό γι’ αυτό. Οι χριστιανικές διδαχές σχετικά με τα ζώα, από τον Παύλο μέχρι τον Αυγουστίνο και τον Ακινάτη, σίγουρα δεν έχουν βοηθήσει, αλλά μπορούμε να βρούμε εξίσου άθλιες συμπεριφορές προς τα ζώα στην αρχαία Ρώμη – κοιτάξτε απλώς την τεράστια και βάρβαρη σφαγή των ζώων, προκειμένου να διασκεδάζουν τα πλήθη στο Κολοσσαίο.
Και θα ήταν λάθος να φανταστούμε ότι οι μη δυτικές κουλτούρες είναι καλύτερες απ’ ό,τι τα δυτικά έθνη.
Ακόμα και σε χώρες με ισχυρή βουδιστική επιρροή, όπως η Ιαπωνία, η Ταϊλάνδη και η Σρι Λάνκα, υπάρχουν πολλά εργοστασιακά αγροκτήματα και λίγοι χορτοφάγοι, παρόλο που ο βουδισμός διδάσκει τη συμπόνοια για όλα τα αισθαντικά πλάσματα.
• Με αφορμή το προσφυγικό πρόβλημα, βλέπουμε στις μέρες μας μια αναβίωση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτά τα φαινόμενα;
Κατ’ αρχάς όλοι οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης πρέπει να υψώσουν τη φωνή τους και να καταγγείλουν καθαρά τον ρατσισμό.
Τα λέω αυτά στη σκιά των απογοητευτικών σχολίων του Ντόναλντ Τραμπ, μετά την τραγωδία στο Σάρλοτσβιλ.
Από την άλλη, είναι θετικό να βλέπουμε πολλούς Ρεπουμπλικανούς και συντηρητικούς να αρνούνται να τον υποστηρίξουν γι’ αυτές του τις δηλώσεις.
Παράλληλα, πρέπει να αντιμετωπίσουμε τα γεγονότα, όσο θλιβερά κι αν είναι. Φαίνεται ότι ο ρατσισμός και η ξενοφοβία βρίσκονται σε λανθάνουσα μορφή μέσα σε πολλούς ανθρώπους και ξυπνούν εύκολα από τους δημαγωγούς.
Αυτό έχει πολιτικές συνέπειες – έφερε τον Τραμπ στην εξουσία και οδήγησε τους Βρετανούς να ψηφίσουν την έξοδο από την Ε.Ε. Και το να ανεβαίνουν στην εξουσία άνθρωποι σαν τον Τραμπ αποτελεί μια καταστροφή, όχι μόνο για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, αλλά για ολόκληρο τον πλανήτη, λόγω των απόψεών του για την κλιματική αλλαγή – για να μην αναφέρουμε τον μεγαλύτερο κίνδυνο ενός πυρηνικού πολέμου, όταν κάποιος σαν αυτόν είναι στην εξουσία.
Γι’ αυτό δεν είναι σοφό να συνηγορούμε υπέρ των ανοιχτών συνόρων ή υπέρ της εισδοχής όλων των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο.
Αυτό δεν θα οδηγήσει παρά στην εκλογή ακόμα πιο ακροδεξιών κυβερνήσεων. Πρέπει να είμαστε ταυτοχρόνως συμπονετικοί και ρεαλιστές.
Να κάνουμε περισσότερα για να βοηθήσουμε τους πρόσφυγες να μείνουν στους τόπους τους – για παράδειγμα, να βοηθήσουμε τον Λίβανο και την Ιορδανία να σηκώσουν το βάρος των Σύρων προσφύγων.
• Η δουλεία και ο ρατσισμός προέρχονται από μια εργαλειακή αντίληψη των ανθρώπινων και μη ανθρώπινων πλασμάτων. Πώς μπορεί να αλλάξει αυτή η στάση και τι σημαίνει αυτό για το πλαίσιο αξιών της καπιταλιστικής κοινωνίας;
Εάν δούμε την προοπτική πολλών αιώνων, ή ακόμα και χιλιετιών, θα δούμε μια αργή διεύρυνση του κύκλου της ηθικής έγνοιας.
Η διεύρυνση αυτή δεν είναι ομαλή – συχνά κάνει δύο βήματα μπροστά και ένα βήμα πίσω.
Ο ναζισμός, φυσικά, ήταν ένα κολοσσιαίο βήμα προς τα πίσω. Ομως οδήγησε στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η οποία αντιπροσωπεύει μια δέσμευση για τη διεύρυνση του κύκλου της ηθικής έγνοιας για όλα τα ανθρώπινα πλάσματα.
Εχω επιχειρηματολογήσει γι’ αυτήν την άποψη στο βιβλίο μου «Ο διευρυνόμενος κύκλος», αλλά και ο Στίβεν Πίνκερ έχει αναπτύξει αυτή την ιδέα με πολύ περισσότερα στοιχεία στο βιβλίο του «Οι καλύτεροι άγγελοι της φύσης μας». Θεωρεί ότι η πρόοδος μπορεί να συνδέεται με τους ανθρώπους που μορφώνονται περισσότερο και νοιάζονται περισσότερο για τους συνανθρώπους τους που δεν ανήκουν στην ίδια ομάδα.
Η ανακάλυψη του έντυπου Τύπου φαίνεται ότι συνέβαλε σ’ αυτή τη διαδικασία και μπορούμε να ελπίζουμε ότι τελικά το ίντερνετ θα κάνει επίσης τους ανθρώπους να αντιληφθούν ότι δεν είμαστε τόσο διαφορετικοί από τους ανθρώπους που ανήκουν σε άλλες φυλές ή εθνικότητες. Σε κάθε περίπτωση, ελπίζω ότι αυτή η διεύρυνση θα συνεχιστεί.
• Και το αξιακό πλαίσιο του καπιταλισμού;
Οσον αφορά τον καπιταλισμό, αυτός προσαρμόζεται στις απαιτήσεις των καταναλωτών. Πρέπει να το κάνει – δεν μπορείς να αποκομίσεις κέρδη πουλώντας προϊόντα που δεν αγοράζει κανείς. Φυσικά, πρέπει να παραδεχτούμε ότι οι καπιταλιστές έχουν την ικανότητα να πείθουν τους καταναλωτές ότι όντως χρειάζονται και πρέπει να αγοράσουν προϊόντα τα οποία δεν έχουν ανάγκη στην πραγματικότητα.
Σήμερα, ωστόσο, βλέπουμε ένα κίνημα ανάμεσα στους καταναλωτές για μια πιο ηθική αντιμετώπιση των πραγμάτων.
Εάν οι καταναλωτές απαιτούν προϊόντα που έχουν παραχθεί με ηθικό τρόπο, ο καπιταλισμός είναι υποχρεωμένος να τους τα προμηθεύσει.
Το βλέπουμε σήμερα αυτό με πολλούς τρόπους: αυγά που προέρχονται από ελευθέρας βοσκής κότες, καφές που καλλιεργείται και διακινείται δίκαια, αυτοκίνητα που παράγουν λιγότερα αέρια του θερμοκηπίου ή ηλεκτρισμός που έχει παραχθεί από διαδικασίες βιώσιμης ανάπτυξης. Το πρόβλημα είναι ότι αυτά τα προϊόντα πρέπει να κατακτήσουν μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς.
Ετσι, αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να πείσουμε τους καταναλωτές με τις αγορές τους να «ψηφίζουν» για έναν καλύτερο κόσμο.
• Υποστηρίζετε ότι η κακοποίηση των ζώων δεν θα σταματήσει, εάν δεν σταματήσουμε να τρώμε κρέας. Πώς μπορεί να γίνει αυτό σε μια κοινωνία βασισμένη στη βιομηχανία εκτροφής ζώων και στη βιομηχανική παραγωγή αγροτικών προϊόντων;
Δεν συμφωνώ ότι η κοινωνία μας βασίζεται στη βιομηχανία εκτροφής ζώων και στη βιομηχανική παραγωγή αγροτικών προϊόντων. Θα μπορούσαμε να κάνουμε μια αλλαγή προς τη χορτοφαγία (vegan foods) χωρίς να αλλάξουμε τη βάση της κοινωνίας μας. Δείτε τις αλλαγές που έχουν γίνει σε άλλους τομείς, όπως η αντικατάσταση των αλόγων με τα αυτοκίνητα, ή, σήμερα, η αντικατάσταση του ταχυδρομείου με την ηλεκτρονική αλληλογραφία.
Η απομάκρυνση από τη στηριγμένη στα ζώα διατροφή έχει ήδη ξεκινήσει με την έκρηξη της χορτοφαγίας. Τώρα, κεφαλαιούχοι επενδύουν σε νεοφυείς επιχειρήσεις προκειμένου να παραχθούν πρωτεΐνες όμοιες με αυτές του κρέατος χωρίς να πρέπει να εκθρέψουμε και να σκοτώσουμε ζώα. Ο μεγαλύτερος στον κόσμο παραγωγός κοτόπουλου, η Tyson Foods, επενδύει σε μια τέτοια επιχείρηση, την Beyond Meat (Πέραν του Κρέατος), που παράγει πρωτεΐνες βασισμένες σε φυτά και οι οποίες έχουν γεύση κοτόπουλου.
Πολλές επιχειρήσεις εργάζονται τώρα στην παρασκευή φυτικών πρωτεϊνών οι οποίες θα έλκουν τους κρεατοφάγους. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να το κάνουμε αυτό. Είναι πιο αποδοτικό και, εν δυνάμει, φτηνότερο.
Εννοείται ότι μειώνει τη βαρβαρότητα που επικρατεί στην εργοστασιακή εκτροφή. Επίσης μειώνει τις απώλειες που προέρχονται από την καλλιέργεια τεράστιων ποσοτήτων σπόρων για την εκτροφή των ζώων. Οταν σκοτώνουμε και τρώμε τα ζώα, παίρνουμε μόνο ένα πολύ μικρό μέρος από τη θερμιδική αξία των σπόρων ή της σόγιας που έφαγαν τα ζώα.
• Τι συνέπειες έχει η σημερινή διατροφή;
Φυσικά υπάρχουν και οι κίνδυνοι για την υγεία που προέρχονται από το κρέας, τόσο απευθείας για τους καταναλωτές που το τρώνε, αλλά και εξαιτίας του ότι το συστηματικό τάισμα των ζώων με αντιβιοτικά στις βιομηχανικές μονάδες εκτροφής δημιουργεί βακτήρια που είναι ανθεκτικά σ’ αυτά τα αντιβιοτικά και τα οποία εξελίσσονται και διαδίδονται.
Πραγματικά είναι απολύτως προς το συμφέρον μας να σταματήσουμε να τρώμε κρέας!
Ποιος είναι
Γεννημένος το 1946 στην Αυστραλία, ο Πίτερ Σίνγκερ είναι καθηγητής Βιοηθικής στο Πρίνστον και επίτιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης. Εγινε γνωστός με το βιβλίο του «Animal Liberation» (1975), στο οποίο επιχειρηματολογεί υπέρ της χορτοφαγίας και κατά της κακοποίησης των ζώων σε όλες τις μορφές της. Από τότε έχει γράψει δεκάδες βιβλία, ενώ υποστηρίζει ότι η φιλοσοφία δεν πρέπει να είναι ηθικά ουδέτερη.