Toυ Τάσου Τσακίρογλου από την Εφημερίδα των Συντακτών. Δείτε το εδώ
«Σήμερα είναι η Παγκόσμια Ημέρα για το Περιβάλλον. Εξοχη μέρα για τον εορτασμό του νέου Συντάγματος του Εκουαδόρ, που το 2008, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, αναγνώρισε τα δικαιώματα της φύσης. Ακούγεται περίεργο ότι η φύση έχει δικαιώματα, λες και είναι άνθρωπος. Αντίθετα, ακούγεται απολύτως φυσιολογικό ότι οι μεγάλες εταιρείες των ΗΠΑ έχουν δικαιώματα φυσικών προσώπων. Και τα έχουν κατόπιν απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου, από το 1886. Αν η φύση ήταν τράπεζα, θα την είχαν σώσει».
Αυτό έγραφε ο μακαρίτης Εδουάρδο Γκαλεάνο στο βιβλίο του «Οι μέρες αφηγούνται» (εκδόσεις Πάπυρος) και το θυμήθηκα με αφορμή τη συζήτηση που άνοιξε, αυτή τη φορά εξαιτίας της καταστροφικής πυρκαγιάς στην Εύβοια.
Συζητάμε για τη φύση και για την κλιματική αλλαγή γνωρίζοντας ελάχιστα ή αγνοώντας εκατομμύρια πράγματα. Εχει έρθει ο καιρός αυτός ο δημόσιος διάλογος να πάει ένα βήμα παραπέρα από τη θλίψη, την απελπισία και την αγανάκτηση και να θέσει τον επόμενο στόχο –ή την επόμενη πρόκληση εάν θέλετε– για το περιβαλλοντικό κίνημα. Ποιος είναι αυτός;
Το να αναγνωρίσουμε τα δικαιώματα της φύσης, που σημαίνει να της αναγνωρίσουμε νομική υπόσταση. Οπως λέει ο Γκαλεάνο, το Εκουαδόρ συμπεριέλαβε αυτή την πρόβλεψη στο νέο του Σύνταγμα το 2008. Το 2017 ινδικό δικαστήριο αναγνώρισε ότι οι ποταμοί Γάγγης και Γιαμούνα έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους ανθρώπους, απόφαση που αργότερα ακυρώθηκε.
Την ίδια χρονιά ο Γουανγκανούι, ο μεγαλύτερος πλεύσιμος ποταμός της Νέας Ζηλανδίας, απέκτησε νομική υπόσταση. Οι νόμοι για τα δικαιώματα της φύσης συνήθως λειτουργούν με την ανάθεσή τους σε έναν προστάτη-νομικό σύμβουλο για κάποιο συγκεκριμένο οικοσύστημα ή φυσικό χαρακτηριστικό. Στις ΗΠΑ νομική υπόσταση έχουν εταιρείες, ακόμη και πλοία. Αρα γιατί να μην έχει και το φυσικό περιβάλλον;
Μια τέτοια απόφαση θα σήμαινε και ένα άλμα στη συνείδησή μας ή μια επιστροφή σε κάτι που εδώ και αιώνες γνωρίζουν και πιστεύουν οι ιθαγενικοί πληθυσμοί: ότι ο φυσικός κύκλος της ζωής ανήκει σε όλα τα ζωντανά πλάσματα και όχι μόνο στους ανθρώπους. Οτι οι άνθρωποι πρέπει να επανενταχθούμε στην κοινότητα της ζωής, υπερβαίνοντας τη βασισμένη στον διαχωρισμό απ’ αυτήν συνείδηση.
Φέτος τον Φεβρουάριο ένα σύνθημα του κινήματος των φυλών του Αμαζονίου «Ιθαγενική Αντίσταση» (Resistencia Indigena) έγινε γνωστό σε όλο τον κόσμο όταν το εικονοποίησε ο καλλιτέχνης και ακτιβιστής Mundano. Τι λέει αυτό; «Δεν υπερασπιζόμαστε τη φύση, είμαστε η φύση που υπερασπίζεται τον εαυτό της».
Η ψευδαίσθηση που καλλιεργείται πρόσφατα από το σύστημα ότι αρκεί να φυτέψουμε μερικά δισεκατομμύρια δέντρα για να λυθεί το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής, μας πάει πολύ πίσω.
Εκείνο που πρέπει να αλλάξει είναι συνολικά το σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης, δηλαδή ο καπιταλισμός που κατατρώει τις σάρκες της φύσης και του ανθρώπου. Πλέον κάθε «κόκκινο» κίνημα αλλαγής θα πρέπει να έχει «πράσινο» πρόσημο. Δεν μπορεί να αλλάξει η κατάσταση εάν συνεχίσουμε να ζούμε σ’ έναν πολιτισμό που δημιουργεί ανάγκες για την κατανάλωση και παράγει ως τελικό προϊόν δισεκατομμύρια τόνους σκουπιδιών και πλαστικών.
«Για να δεις όλους τους κόσμους του κόσμου, άλλαξε μάτια», έγραφε ο Γκαλεάνο απηχώντας την ιθαγενική κουλτούρα, κάτι που με όρους δυτικού ορθολογισμού είχε διατυπώσει νωρίτερα ο Αλμπερτ Αϊνστάιν: «Δεν μπορούμε να λύσουμε προβλήματα χρησιμοποιώντας τον ίδιο τρόπο σκέψης που είχαμε όταν τα δημιουργήσαμε». Και κατέληγε με τον αφορισμό: «Απαιτείται ένας ουσιαστικά νέος τρόπος σκέψης, εάν η ανθρωπότητα θέλει να επιβιώσει»!