«Φάρμες» πειραματοζώων θα δημιουργηθούν σύντομα στην Ελλάδα, ύστερα από την έγκριση του προγράμματος infrafrontier-GR από το ΕΣΠΑ. Είναι όμως αναγκαία τα πειράματα σε ζώα για ερευνητικούς σκοπούς; Το θέμα διχάζει ερευνητές και φιλόζωους
ΟΧΙ
Η σκοτεινή πλευρά της επιστήμης
Της Μαρίζα Χριστοδούλου*
Παγκοσμίως, 100 έως 300 εκατομμύρια ζώα πεθαίνουν κάθε χρόνο σε εργαστηριακά πειράματα, οι μέθοδοι των οποίων είναι αδικαιολόγητα σκληρές και τα αποτελέσματα συχνά ασαφή.
Τα ζώα προσβάλλονται από ασθένειες που ποτέ δεν θα εκδηλώνονταν στην κανονική ζωή τους. Μικροσκοπικά ποντίκια αναπτύσσουν όγκους τόσο μεγάλους όσο όλο τους το σώμα, γατάκια τυφλώνονται σκοπίμως, αρουραίοι εξαναγκάζονται να εκδηλώσουν επιληπτικές κρίσεις. Εκατομμύρια σκυλιών, γατιών, πιθήκων, κουνελιών και ινδικών χοιριδίων τσουρουφλίζονται, δηλητηριάζονται, ακρωτηριάζονται, χειρουργούνται χωρίς αναισθητικό, παραλύουν, αιμορραγούν. Εάν αυτές οι αποτρόπαιες πράξεις είχαν διεξαχθεί εκτός εργαστηρίων, θα συνιστούσαν κακουργήματα.
Σε περισσότερα από 100 εκατομμύρια ζώα κάθε χρόνο δοκιμάζονται οι χημικές ουσίες, τα φάρμακα, τα τρόφιμα και τα καλλυντικά, ή διαμελίζονται στα μαθήματα βιολογίας και της ιατρικής εκπαίδευσης. Ο ακριβής αριθμός δεν είναι γνωστός, επειδή τα ποντίκια, οι αρουραίοι, τα πουλιά και τα ψυχρόαιμα ζώα, που αποτελούν περισσότερο από το 95% των ζώων που χρησιμοποιούνται σε πειράματα, δεν καλύπτονται καν από τις ελάχιστες νομοθετικές διατάξεις περί καλής μεταχείρισης και ως εκ τούτου δεν καταμετρώνται.
Από το 1800, η επιστήμη και η ιατρική εξελίσσεται με πρωτοφανείς ρυθμούς βασιζόμενη στην εξόντωση των άλλων ειδών. Εκατομμύρια ζώα σφαγιάζονται στον βωμό της επιστήμης
Ο 20ό αιώνας έφερε πληθώρα φαρμάκων και επιστημονικών ανακαλύψεων. Το ίδιο γίνεται και τον 21ο. Ψυχολογικές μελέτες γίνονται σε πιθήκους και γάτες. Ο άνθρωπος βελτίωσε την ποιότητα της ζωής του αυξάνοντας και το προσδόκιμό της, αλλά η μοίρα των πειραματόζωων ελάχιστα έχει βελτιωθεί από τον 18ο αιώνα.
Η ανάπτυξη της γενετικής πρόσθεσε σειρά φρικαλέων πειραμάτων.
Κάποιοι επιμένουν ότι ενώ μπορεί τα πειράματα σε ζώα να είναι σκληρά, είναι ωστόσο αναγκαία. Δεν έχουν δίκιο. Υπάρχουν πολλές εναλλακτικές λύσεις και οι επιστήμονες δημιουργούν όλο και περισσότερες κάθε μέρα.
Αυτές περιλαμβάνουν εργαστηριακές καλλιέργειες κυττάρων και οργάνων, βελτιωμένες πειραματικές μεθόδους και ανθρώπινες κλινικές δοκιμές.
Ερευνες αποδεικνύουν περίτρανα ότι, τουλάχιστον στην ιατρική και τη φαρμακολογία, μόνο ένα 5-25% μπορεί να εξασφαλίσει ότι ουσίες που δοκιμάζονται επιτυχώς στα ζώα έχουν το ίδιο αποτέλεσμα και στους ανθρώπους.
Σύμφωνα με την FDA το 92% των φαρμάκων που χορηγήθηκαν με ασφάλεια σε ζώα, απέτυχαν στις δοκιμές στους ανθρώπους. Το περιοδικό της Αμερικανικής Ιατρικής Ενωσης προειδοποιεί τόσο τους γιατρούς όσο και τους ασθενείς ότι η έρευνα σε ζώα δεν είναι αξιόπιστη.
Πέντε βασικοί λόγοι για τους οποίους πρέπει να σταματήσουν τα πειράματα στα ζώα:
1) Είναι ανήθικο να καταδικάζουμε 100 εκατομμύρια συναισθανόμενα και νοήμονα ζώα να ζουν σε κλουβιά προκαλώντας τους πόνο, τρόμο, μοναξιά και στρες.
2) Είναι κακή επιστήμη. Είναι η σκοτεινή πλευρά της επιστήμης. Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ αναφέρει ότι 92 στα 100 φάρμακα που περνούν τις δοκιμές σε ζώα αποτυγχάνουν στους ανθρώπους.
3) Είναι σπατάλη. Τα πειράματα σε ζώα παρατείνουν την ταλαιπωρία των ανθρώπων που περιμένουν για αποτελεσματικές θεραπείες από τους παραπλανημένους πειραματιστές.
4) Είναι αρχαϊκή μεθοδολογία: οι μελλοντοστραφείς επιστήμονες έχουν αναπτύξει σύγχρονες, αποτελεσματικές και αναίμακτες μεθόδους, συμπεριλαμβανομένης της μικροδοσιμέτρησης βασισμένης στον άνθρωπο, την τεχνολογία in vitro, τους προσομοιωτές και τα εξελιγμένα υπολογιστικά μοντέλα, τα οποία είναι φθηνότερα, πιο γρήγορα και πιο ακριβή από τα πειράματα σε ζώα.
5) Ο κόσμος δεν χρειάζεται άλλο eyeliner, σαπούνι χεριών, συστατικά τροφίμων, φάρμακα ή παρασιτοκτόνα εις βάρος της ζωής των ζώων.
Εν κατακλείδι, όλο και περισσότεροι νέοι επιστήμονες αναγνωρίζουν πλέον πως η έρευνα που προορίζεται για ανθρώπινη χρήση πρέπει να γίνεται αποκλειστικά με μεθόδους που «αναπαράγουν» τις συνθήκες του ανθρώπινου οργανισμού ή στον ίδιο τον ανθρώπινο οργανισμό. Μόνο που αυτές οι εναλλακτικές εφαρμόζονται με απίστευτα βραδύ ρυθμό γιατί η συνήθεια τόσων χρόνων και κυρίως η βαθιά ριζωμένη νοοτροπία που θέλει τα ζώα αυτά αντικείμενα στην υπηρεσία του ανθρώπου, πολύ δύσκολα μπορούν να αλλάξουν.
Η Μάριζα Χριστοδούλου είναι μέλος του Δ.Σ. της Πανελλαδικής Φιλοζωικής και Περιβαλλοντικής Ομοσπονδίας
……………………………………………………………………………………………………
ΝΑΙ
Η θυσία των ζώων να γίνεται με σεβασμό
Της Αλεξάνδρας Βαρβαρήγου*
Η χρήση πειραματόζωων για την αξιολόγηση χημικών ουσιών και τη διαμόρφωση ιατρικών μεθόδων χρονολογείται από αιώνες. Γενικά η αντιμετώπιση των ζώων συσχετίζεται άμεσα με τη θρησκευτική αντίληψη, την επιστημονική και φιλοσοφική αναζήτηση και το πολιτιστικό επίπεδο των διαφόρων λαών. Για κάποιους αρχαίους λαούς ορισμένα ζώα εθεωρούντο ιερά και έχαιραν σεβασμού και προστασίας, όπως η γάτα στην αρχαία Αίγυπτο. Σήμερα ακόμη προστατεύεται η αγελάδα στην Ινδία. Αντίθετα, η εβραϊκή θρησκεία και ο χριστιανισμός αντιμετωπίζουν τα ζώα με κριτήριο τη χρησιμότητά τους για το ανθρώπινο είδος, το οποίο θεωρούν οπωσδήποτε ανώτερο.
Βαθιά τομή στην αντιμετώπιση των ζωικών ειδών επιφέρει ο Descartes (Καρτέσιος, 1596-1650) με την έννοια του animal – machine, η οποία, μοιραία, προκαλεί την εξέλιξη μιας μηχανιστικής αντίληψης, που επηρεάζει την επιστήμη της εποχής και προωθεί τον άκριτο πειραματισμό πάνω σε ζώα.
Κατά τον 18ο αιώνα αρχίζουν να διατυπώνονται και αντίθετες απόψεις σχετικά με τη ζωοτομία, οι οποίες καταλήγουν, το 1831, στη διατύπωση, από τον Marshall Hall, ορισμένων βασικών ηθικών κανόνων, αυτοδεσμευτικών για τους ερευνητές που χρησιμοποιούν πειραματόζωα.
Η σύγχρονη αντίληψη για τη διενέργεια βιολογικών πειραμάτων μπορεί να συνοψιστεί στην απόφαση του Βρετανικού Ινστιτούτου Ιατρικής Ηθικής:
«Οταν δεν διατίθεται εναλλακτική μέθοδος, επιστημονικά και ηθικά αποδεκτή, δικαιολογείται η περιορισμένη χρήση πειραματόζωων στη βιοϊατρική έρευνα, με σκοπό τη διασφάλιση και τη βελτίωση της υγείας και την απάλειψη του πόνου σε ανθρώπους και ζώα και την προώθηση βασικών γνώσεων».
Σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες η χρήση πειραματόζωων για ερευνητικούς σκοπούς είναι ελεγχομένη και οφείλει να διέπεται από σειρά ηθικών και πρακτικών κανόνων, εφαρμοζομένων απαρεγκλίτως. Το σύνολο των κανόνων αυτών μπορεί να συνοψιστεί στους εξής τέσσερις όρους:
α. Αντικατάσταση των ζώων, όταν και όπου αυτό είναι εφικτό, με άλλες εργαστηριακές τεχνικές, ή με ασπόνδυλα ζώα και μικροοργανισμούς
β. Ελάττωση του αριθμού των χρησιμοποιουμένων ζώων στον ελάχιστο, απολύτως απαραίτητο βαθμό. Αυτό καθίσταται δυνατό με καλή οργάνωση των πειραμάτων, αλλά και με την αξιοποίηση των αντίστοιχων πειραματικών αποτελεσμάτων άλλων αξιόπιστων πηγών, π.χ. αντίστοιχου εργαστηρίου άλλης χώρας της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Επίσης, με τη χρησιμοποίηση θεωρητικών προτύπων, προϊόντων επεξεργασίας ηλεκτρονικού υπολογιστή.
γ. Βελτίωση και εξέλιξη των εφαρμοζόμενων τεχνικών, ώστε να μην προϋποτίθεται, αναγκαστικά, θανάτωση των ζώων, π.χ. αντικατάσταση τής, μετά τη θανάτωση, ανατομικής μελέτης με σπινθηρογραφική απεικόνιση του ζώντος ζωικού οργανισμού.
δ. Συμπληρωματική στα πιο πάνω, αλλά και βασικότατη αρχή για τους ερευνητές αποτελεί η υπευθυνότητα με την οποία αντιμετωπίζουν και οργανώνουν το βιολογικό τους πείραμα.
Οι πιο πάνω όροι αποτελούν τη δεοντολογία του σύγχρονου ερευνητή.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση, με κατευθυντήρια οδηγία, την οποία εξέδωσε το 1986 (council directive 86/609/EEC), συνετέλεσε ώστε οι αρχές αυτές να περιληφθούν στη νομοθεσία των χωρών-μελών της. Η Ελλάδα ακολούθησε άμεσα με νόμο, ο οποίος δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως τον ίδιο χρόνο.
Οι νόμοι, οι κανόνες και η υπευθυνότητα σίγουρα βοηθούν προς την κατεύθυνση της θυσίας των ζώων μόνο όταν δεν υπάρχει εναλλακτική λύση. Για να φτάσουμε όμως εκεί, απαιτείται ο κάθε ερευνητής αλλά και ο κάθε πολίτης να εμφορείται από αίσθημα σεβασμού προς τη ζωή – και όχι μόνο την ανθρώπινη.
*Η Αλεξάνδρα Βαρβαρήγου είναι ερευνήτρια στο Α Εργαστήριο Ραδιοφαρμακολογίας του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»